Với hành động đóng dấu huỷ vào 111 hộ chiếu in hình lưỡi bò và cấp thị thực rời cho những khách du lịch sử dụng loại hộ chiếu này, Việt Nam đã bày tỏ thái độ của mình đối với hành vi xâm hại chủ quyền biển đảo từ phía Trung Quốc một cách kiên quyết mà ôn hòa.

Cuộc đấu tranh pháp lý nhằm bảo vệ biển đảo Việt Nam là cuộc đấu tranh lâu dài, cần sự sáng suốt, khéo léo và kiên trì của Đảng và Chính phủ. Vấn đề cần ghi nhận ở đây là chính bản thân mỗi người Việt Nam thấy được gì từ hành vi nói trên của giới lãnh đạo Trung Nam Hải? In 6 triệu hộ chiếu có hình lưỡi bò và gán vào thuộc lãnh hải Trung Hoa, Bắc Kinh thừa hiểu là điều ấy không có giá trị về pháp lý quốc tế vào lúc này, bởi đường chín đoạn không hề có tọa độ vị trí chính xác, mốc quy chiếu định vị cụ thể, nhưng cái họ muốn ở đây là tiếp tục giáo dục nhiều thế hệ người Trung Quốc về cái gọi là “di sản lịch sử về chủ quyền Trung Hoa đối với vùng biển rìa lục địa Tây Thái Bình Dương mà Việt Nam quen gọi là Biển Đông”.

Bởi vì trong tất cả các hội thảo về pháp lý lãnh hải của các nhà khoa học  tại Việt Nam cũng như ở Trung Quốc cho thấy Chính quyền Trung Quốc chưa bao giờ đề cập một cách chính thức đến đường lưỡi bò như một ranh giới bất khả xâm phạm đối với chủ quyền của Trung Quốc tại Biển Đông.

Đây là một trong những nhân tố cơ bản đầu tiên cần nhấn mạnh. Đúng là việc duy trì biểu tượng của đường này trên các bản đồ do Bắc Kinh xuất bản tiếp tục gây ra tình trạng mập mờ về thực chất của những yêu sách của Trung Quốc, một tình trạng kéo dài xuất phát từ thực tế là hầu hết người dân Trung Quốc đều cho rằng đây đơn giản là sự khẳng định đối với “việc đã rồi” và vì thế không việc gì phải bàn đi cãi lại.

Đường lưỡi bò xuất hiện lần đầu tiên vào khoảng năm 1947, trong một tập bản đồ tư nhân (chứ không phải do nhà nước xuất bản) dưới dạng một đường nét liền được vẽ bằng tay. Cần phải có những nghiên cứu cụ thể hơn để xác định được nguồn gốc chính xác của đường này, nhưng trong thực tế, không tìm thấy bất kỳ một tọa độ nào của những điểm khác để có thể xác định vị trí chính xác của đường lưỡi bò và Trung Quốc cũng không có chút tư liệu nào về “thiên tài” đã vẽ lên đường lưỡi bò bất hủ nọ: một ông giáo già lẩm cẩm, một chủ quán sách cũ chán chuyện bán buôn ế ẩm hay một cậu nhóc mất dạy vẽ bậy trên bản đồ trước khi đem bán...ve chai.

Sau khi xuất hiện, đường lưỡi bò tiếp tục thay đổi thành một đường gián đoạn 11 nét, rồi 9 nét bắt đầu từ những năm 1950, tức sau khi nước CHND Trung Hoa ra đời. Ba giai đoạn như vậy hợp thành một nhân tố quan trọng để làm cơ sở xem xét các cuộc tranh luận về sau. Những tấm bản đồ về Biển Đông và về đường lưỡi bò mà chúng ta có thể tìm thấy đều được phát hành sau năm 1950. Trên những bản đồ này có ghi những chữ cái Trung Quốc viết theo lối giản thể (chứ không có các chữ cái Trung Quốc truyền thống viết theo lối phồn thể mà những người dân tộc chủ nghĩa vẫn còn sử dụng) hoặc những chữ cái Latinh được viết theo cách phát âm (dạng viết được nhà nước Trung Hoa nhân dân chấp nhận).

Trong những điều kiện như vậy, có thể hiểu rằng một đường ranh giới như vậy không phải là sự thể hiện chính thức ý chí áp đặt chủ quyền của Trung Quốc đối với toàn bộ Biển Đông (bởi các bản đồ của triều đình Mãn Thanh xuất bản đầu thế kỷ 20 đã xác định cực nam lãnh thổ Trung Hoa là đảo Hải Nam) mà đó là đường xác định phạm vi lãnh hải mà toàn bộ phía trong của nó là đối tượng của các cuộc thảo luận mà Trung Quốc muốn tiến hành để xác định chủ quyền trước hết là của Trung Quốc, sau đó mới là của các quốc gia khác, đối với những vùng đất nổi và đôi khi cả những vùng đất chìm.

Đó là giới hạn mà Trung Quốc đặt ra đối với “khu vực tranh chấp”. Và như vậy, Trung Quốc tiếp tục gieo rắc với cả thế giới rằng “Toàn bộ biển Đông (phần nằm bên trong đường lưỡi bò chín đoạn)  vốn là di sản lịch sử khẳng định chủ quyền của Trung Quốc và những quốc gia như Việt Nam, Philippines mới là những kẻ cướp đoạt”(!?) Nội dung này đã từng được Trung Quốc lặp đi lặp lại suốt hơn nữa thế kỷ, từ năm 1954, qua bản đồ lãnh thổ in trong quyển “Sơ lược lịch sử Trung Quốc hiện đại” xuất bản tại Bắc Kinh. Bản đồ ấy ghi rõ Việt Nam là phần lãnh thổ thứ 11 phải thu hồi (Thái Lan là phần lãnh thổ có vị trí thứ 10, Myanmar số 7, Nepal số 3...) .

Tiến sĩ công nghệ thông tin Phạm Quang Thái (hiện là giảng viên Đại Học Bách Khoa TP.Sài Gòn) cho biết trong thời gian học cao học tại Singapore, anh gặp rất nhiều giáo sư, nghiên cứu sinh Trung Quốc lúc nào cũng khẳng định “Chính Hồng quân Công Nông Trung Quốc đã hy sinh 10.000 đồng chí để đánh thắng Pháp tại Điện Biên Phủ”, chỉ đến khi đuối lý trong tranh luận về các tư liệu lịch sử, họ mới thừa nhận rằng “hồi còn đi học tiểu học đã được các thầy cô giáo dạy như vậy”(!) Một sự ngộ nhận nguy hiểm đến mức kinh hoàng đã được lây lan dai dẳng như thế đấy.

Cái hộ chiếu cũng vậy, nó sẽ mang dấu thị thực nhập cảnh của những quốc gia mà người mang nó bước đến. Ngay hôm nay, nó chưa phải là sự công nhận về mặt pháp lý quốc tế với tham vọng chủ quyền của Trung Quốc, nhưng sau ba mươi năm, năm mươi năm nữa, nó sẽ là “di sản lịch sử đối với việc quốc tế công nhận lãnh hải của Trung Quốc”.

Bởi vì sau quốc huy và quốc ca, sự tồn tại của một quốc gia thể hiện trên ba thứ: đồng tiền, hộ chiếu và con tem. Với 6 triệu hộ chiếu có hình đường chín đoạn, Trung Quốc đã in ra một bản đồ quốc tế dành cho cá nhân với số lượng 6 triệu bản in, đập vào mắt, khắc vào tâm trí người mang nó mỗi khi trình ra tại bàn khai báo thủ tục xuất nhập cảnh. Và động thái đóng dấu huỷ vào đường chín đoạn cùng với việc cấp thị thực rời cho người mang hộ chiếu, Việt Nam đã kiên quyết nhắc lại rằng: mỗi lần bạn sử dụng hộ chiếu này là mỗi lần bạn vi phạm chủ quyền quốc gia chúng tôi.

Công luận hồ hởi hoan nghênh các sĩ quan binh sĩ biên phòng Việt Nam về cách hành xử khéo léo trên, nhưng việc làm ấy rồi sẽ trở nên đơn điệu, tẻ nhạt nếu bản thân mỗi người Việt Nam không ý thức được rằng mình phải có trách nhiệm tham gia vào việc bảo vệ chủ quyền quốc gia, giữ gìn di sản của cha ông đã đổ máu mới xây dựng được như ngày hôm nay. Từ việc ghi một cách thờ ơ là “giặc Phương Bắc” trong khi có thể nói ngắn gọn là “giặc Hán” với  bài đọc lịch sử về cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng trong sách giáo khoa, đến việc xuất bản tiểu thuyết có nội dung chống Việt Nam như “Chiến hữu trùng phùng” (Ma chiến hữu) của Mạc Ngôn (NXB Văn Học 2008), truyện tranh Hắc Báo (NXB Văn hóa – Thông tin, đơn vị liên kết: công ty sách Nhân Văn – 2009) và những bản đồ Trung Quốc có in hình lưỡi bò chín đoạn trong các sách có nội dung liên quan Trung Quốc....

Tất cả những việc nêu trên cho thấy giữa ý thức bảo vệ chủ quyền quốc gia và việc làm của những người lớn Việt Nam có nhiều bất cập, thì sao có thể định hướng giáo dục đúng đắn cho trẻ em? Và đâu là động cơ của sai phạm đó? Lợi nhuận hay thiếu hiểu biết? Phải chăng việc giáo dục công dân Việt Nam về chủ quyền biển đảo trong suốt một thời gian dài đã không được quan tâm đúng mức? Và sự kiện hộ chiếu in hình lưỡi bò này gợi tôi nhớ đến sự thể hiện biểu trưng quốc gia trên mỗi con tem. Bạn bè, người thân của gia đình chúng tôi ở nước ngoài dù có thể liên lạc dễ dàng bằng thư điện tử cũng như điện thoại vẫn luôn mong mỏi được nhận những cánh thiệp mừng năm mới trong phong bì có dán tem thay vì đóng dấu tem máy vô hồn, bởi con tem chính là hình ảnh sống động về sự tồn tại của quê hương, của chính quyền nơi gửi.

Khác với đồng tiền sẽ phải dừng lại ở biên giới quốc gia, hộ chiếu chỉ có ý nghĩa cá nhân sử dụng, tem sưu tập (có giá trị tài sản để chuyển đổi khi đóng dấu ngày phát hành đầu tiên) và mang tác dụng giáo dục không chỉ với người lớn và trẻ em Việt Nam mà cả với bạn bè quốc tế, bởi không có nhân viên an ninh ở quốc gia nào dám xé tem dán trên phong bì vì việc ấy xâm hại quyền tự do thư tín của công dân nhận thư. Có thừa không, khi yêu cầu Bộ Thông tin -  Truyền thông nghiên cứu việc phát hành bộ tem in hình các bản đồ quốc tế từ thế kỷ 19 công nhận Trường Sa và Hoàng Sa thuộc lãnh thổ Việt Nam? Có quá phiền không khi mỗi công dân Việt Nam bớt chút thời gian của mình để dán những con tem này lên phong bì thư bảo đảm gửi đi trong và ngoài nước? Nếu có thì xin hãy cảm phiền vì chút thời gian mất đi ấy chính là phút giây dành cho ý thức bảo vệ chủ quyền biển đảo, để tỏ rõ tinh thần “uống nước nhớ nguồn”.

Âu đó cũng là sự thể hiện quyết tâm của toàn dân Việt Nam, để “không phải hổ thẹn với tiền nhân” như lời kêu gọi thiết tha của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang trong bài viết gửi các cơ quan truyền thông nhân dịp kỷ niệm quốc khánh 02 tháng 9. Chúng ta không tham một tấc đất của ai, nhưng đất đai của tổ tiên, của ông cha để lại thì cương quyết không không rời bỏ, dù chỉ là hạt cát nhỏ bé. Điều ấy xin được thể hiện không chỉ bằng lời nói, mà phải bằng hành động, với quyết tâm thể hiện từ từng thói quen trong cuộc sống.